ჟურნალი ნომერი 4 ∘ მალხაზ ჩიქობავა ∘ ნაზირა კაკულია ∘ თეა ლაზარაშვილი ∘
წამყვანი ქვეყნების ცენტრალური ბანკების ანტიინფლაციური პოლიტიკა და გლობალური რეცესიის საფრთხე

DOI: 10.36172/EKONOMISTI.2022.XVIII.04.Chikobava.Kakulia.Lazarashvili

ანოტაცია: ჯერ კიდევ 2021 წლის შემოდგომის დასაწყისში ანალიტიკოსებისა და ექსპერტების უმრავლესობა დარწმუნებულნი იყვნენ იმაში, რომ მომდევნო 2022 წელი უკეთესი იქნებოდა წინამორბედზე. მაგრამ, 2021 წლის ბოლო კვარტალში მრავალთათვის მოულოდნელად საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა და მსოფლიო ბანკმა კორექტივები შეიტანეს 2022 წლის მსოფლიო GDP-ის ზრდის შეფასებაში შემცირების მიმართულებით. საქმე ისაა, რომ მრავალთათვის შოკისმომგვრელი აღმოჩნდა აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის გადაწყვეტილება, რომელიც მიღებულ იქნა 2021 წლის ნოემბერსა და დეკემბერში. 2021 წლის 3 ნოემბერს ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ გამოაქვეყნა გადაწყვეტილება „რაოდენობრივი შერბილების“ პროგრამის შეწყვეტის შესახებ, ხოლო 15 დეკემბერს გამოქვეყნდა გადაწყვეტილება იმის შესახებ, რომ „რაოდენობრივი შერბილების“ პროგრამის შემცირების სისწრაფე გაორმაგდებოდა. ფინანსური ბაზრების მონაწილეებისა და ბიზნესისათვის მოცემული გადაწყვეტილება ძალზე სერიოზული სიგნალი აღმოჩნდა გლობალური ეკონომიკური რეცესიის მორიგი სერიოზული ტალღის მიმართ მოლოდინების გასაჩენად.

მიმდინარე წლის მარტში საბაზისო განაკვეთის გაზრდის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ გამართულ პრესკონფერენციაზე ჯერომი პაუელმა განაცხადა, რომ აშშ-ის ცენტრალური ბანკი ყველაფერს გააკეთებდა წლიური ინფლაციის 2%-მდე დასაყვანად. მისი სიტყვებით, აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემა არ განიხილავდა საბაზისო განაკვეთის 75 საბაზისო პუნქტით ზრდას. თუმცა ყველაფერი პირიქით მოხდა: ფედრეზერვმა ფედერალური ფონდების განაკვეთი 75 საბაზისო პუნქტით ზედიზედ ოთხჯერ გაზარდა და ჯერჯერობით, წლიურ ინფლაციასაც, რომლის მაჩვენებელი 8%-ს აღემატება, ვერაფერი მოუხერხა, რომ არაფერი ვთქვათ მის 2-3%-მდე შემცირებაზე.

ანალიტიკოსებს უჩნდებათ კითხვები: რამდენად ძლიერია ამერიკის ეკონომიკის ორგანიზმი, შეძლებს თუ არა ის გაუძლოს ინფლაციის საწინააღმდეგო წამალს, რომელსაც ეწოდება „მონეტარული გამკაცრება“? უმრავლესობის ვარაუდით, მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრებას ძალიან მაღალი ალბათობით მოჰყვება გლობალური რეცესიის პროვოცირება.

საკვანძო ტერმინები: ფედერალური სარეზერვო სისტემა, რაოდენობრივი შერბილება, ფედერალური ფონდების განაკვეთი, საკვანძო განაკვეთი, გლობალური ინფლაცია, რაოდენობრივი გამკაცრება, იპოთეკური ფასიანი ქაღალდები, დერივატივები, გლობალური რეცესია. 

შესავალი 

ტერმინი „რაოდენობრივი შერბილება“ მოიფიქრეს და ბრუნვაში ჩაუშვეს აშშ-ის მონეტარულმა ხელისუფლებებმა ჯერ კიდევ 2008 წელს, ფინანსური კრიზისის შუაგულში. როგორც მაკროეკონომიკის სახელმძღვანელობშია განმარტებული, ცენტრალური ბანკების მიერ ფულის ემისია უნდა განხორციელდეს ისეთნაირად, რომ ამან არ მოხდინოს ინფლაციისა თუ დეფლაციის პროვოცირება. ანუ, ემისიამ უნდა უზრუნველყოს წონასწორობა სასაქონლო და ფულად მასას შორის.

ოქრო-დოლარის სტანდარტის ეპოქაში, რომელიც მეოთხედი საუკუნის განმავლობაში არსებობდა მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის „საბეჭდ მანქანაზე“ ფორმალურად მოქმედებდა „ოქროს მუხრუჭი“, რომელიც ამ „საბეჭდი მანქანის“ ბოროტად გამოყენების საშუალებას არ იძლეოდა. 1971 წელს აშშ-ის პრეზიდენტმა რიჩარდ ნიკსონმა განაცხადა დოლარის ოქროზე გადაცვლის შეწყვეტის შესახებ (არადა, სწორედ ეს იყო ვალდებულება, რომელიც აშშ-მა საკუთარ თავზე აიღო ბრეტონ-ვუდსის კონფერენციაზე 1944 წელს).

1976 წელს კი იამაიკის სავალუტო-საფინანსო კონფერენციაზე საბოლოოდ გაუქმდა ოქრო-დოლარის სტანდარტი და ის შეიცვალა ქაღალდის დოლარის სტანდარტით. მოხსნილ იქნა „ოქროს მუხრუჭი“ ფედერალური სარეზერვო სისტემის „საბეჭდ მანქანაზე“, გაჩნდა იმდენივე „მწვანე მასის“ შექმნის შესაძლებლობა, რამდენსაც ისურვებდნენ აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის მთავარი აქციონერები. დე-ფაქტო „რაოდენობრივი შერბილება“ დაიწყო ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 70-იან წლებში, რა დროსაც დაიწყო მსოფლიო ფინანსური სისტემის უსწრაფესად გადავსება დოლარის მასით.

დოლარის მასის ზრდა თანდაყოლილი იყო აშშ-ის ერთობლივი ვალის სწრაფი ზრდით (დოლარი ხომ საკრედიტო ფულია, რომელიც მიმოქცევაში ხვდება  გაცემულ კრედიტებზე ვალის დაგროვების მეშვეობით ან ობლიგაციებისა და სხვა სავალო ვალდებულებების შესყიდვით). ამას კი არ შეეძლო არ შეექმნა გიგანტური დისპროპორციები ამერიკულ ეკონომიკაში. ეს უკანასკნელი საფონდო ბაზრებზე გიგანტური „ფინანსური ბუშტების“ გაბერვაში გამოიხატება. 

„რაოდენობრივი შერბილების“ პოლიტიკიდან „რაოდენობრივი გამკაცრების“ პოლიტიკამდე 

აშშ-ის ეკონომიკამ ბოლო ნახევარი საუკუნის მანძილზე რამდენიმე კრიზისი განვლო. ამ კრიზისთაგან ბოლოა 2008-2009 წლების კრიზისი. სწორედ მაშინ ამოქმედდა აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის „საბეჭდი მანქანა“ უკიდურესად მაღალი სიჩქარით, რომლის გასამართლებლად მოგონილ იქნა ტერმინი „რაოდენობრივი შერბილება“.

თუ 2007 წლის ბოლოს ფედერალური სარეზერვო სისტემის აქტივები 800 მლრდ დოლარზე ოდნავ მეტი იყო, 2014 წლის ოქტომბრისათვის (როცა დასრულდა „რაოდენობრივი შერბილების“ მესამე პროგრამა) ის უკვე 4,5 ტრლნ დოლარის ნიშნულს აღწევდა. ფულადი მასის გაფართოვება ხორციელდებოდა, ძირითადად, ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ საფონდო ბაზრებზე სახაზინო და იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების ყიდვით.

შვიდი წლის განმავლობაში ფულადი მასა, რომელიც შექმნილ იქნა ფედერალური სარეზერვო სისტემის „საბეჭდი მანქანის“ მიერ, თითქმის ხუთჯერ გაიზარდა. ეს იმ დროს, როცა აშშ-ის ეკონომიკის მიერ წარმოებული სასაქონლო მასა ამ დროის მანძილზე მხოლოდ 20%-ით გაიზარდა. ეკონომიკური მეცნიერების ყველა კანონით უნდა დაწყებულიყო შეუკავებელი ინფლაცია ან, სულაც ჰიპერინფლაცია. ამას კი ადგილი არ ჰქონია იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ საბეჭდი მანქანის მთელი პროდუქცია წარიმართა საფონდო ბაზრებზე, რამაც მეტისმეტად გაბერა საფონდო ინდექსების „ბუშტები“. ეს უკანასკნელი პერიოდულად სკდებოდა, რაც ამერიკულ ეკონომიკაში ძლიერ რყევებს იწვევდა.

„რაოდენობრივ შერბილებას“ კიდევ ერთი საშიში რისკი ახლდა თან: „მწვანე ქაღალდის“ ასტრონომიული რაოდენობა ამერიკულ და მსოფლიო ბაზრებზე შეიცავდა საშიშროებას იმისა, რომ ერთ მშვენიერ დღეს, დოლარი შეიძლება მკვეთრად გაუფასურებულიყო და მას დაეკარგა მსოფლიო ვალუტის სტატუსი. შესაბამისად, ფედერალური სარეზერვო სისტემის აქციონერები დაკარგავდნენ თავიანთ ძალაუფლებას ამერიკულ და მსოფლიო ეკონომიკაზე.

2014 წლის ბოლოდან მოყოლებული ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ სცადა ფულადი მასის შემცირება. ეს ძალზე ცუდათ წარიმართა. 2019 წლის ბოლოსათვის აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის აქტივების მხოლოდ 3,9 ტრლნ დოლარამდე შემცირება მოხერხდა. 2020 წლის მარტისთვის გამოცხადდა ე.წ. „კოვიდპანდემია“. იმავე თვეს ფედ-მა განაცხადა რაოდენობრივი შერბილების ახალი რაუნდის დაწყების შესახებ. 2021 წლის ნოემბრისათვის ფედერალური სარეზერვო სისტემის აქტივებმა 8,7 ტრლნ დოლარს მიაღწია. ანუ, სულ რაღაც ორ წელიწადში ის 2,2-ჯერ გაიზარდა.

სხვათა შორის, მრავალი ცენტრალური ბანკი „პანდემიის“ დაწყებიდან ფედერალური სარეზერვო სისტემის მსგავსად მოქმედებდა, ე.ი., აფართოვებდა თავაინთი „საბეჭდი მანქანების“ პროდუქციას. მსოფლიოს ყველა ცენტრალური ბანკის აქტივები 2019 წლის ბოლოდან 2020 წლის ბოლოსათვის 30,5-დან 41,9 ტრლნ დოლარამდე გაიზარდა (ანუ, 37%-ით) (Norrestad, 2021). 2021 წლისათვის ყველა ცენტრალური ბანკის ერთობლივი აქტივების მოცელობამ 45 ტრლნ აშშ დოლარს მიაღწია.

რა თქმა უნდა, ყველაზე მეტი საემისიო აქტიურობა გამოავლინეს იმ ცენტრალურმა ბანკებმა, რომლებიც უშვებენ სარეზერვო ვალუტებს, ესენია: ევროპული ცენტრალური ბანკი, იაპონიის ბანკი, ინგლისის ბანკი, ჩინეთის სახალხო ბანკი, შვეიცარიის ეროვნული ბანკი და სხვ. მაგალითად, ევროპულმა ცენტრალურმა ბანკმა „პანდემიის“ დაახლოებით ორი წლის მანძილზე თავისი აქტივები გააორმაგა, ნოემბერში მან 8,7 ტრლნ ევროს მიაღწია. ოთხი ცენტრალური ბანკის - აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის, ევროპული ცენტრალური ბანკის, ჩინეთის სახალხო ბანკისა და იაპონიის ბანკის ერთობლივმა აქტივებმა 2021 წლის ბოლოსათვის დაახლოებით 31 ტრლნ დოლარს მიაღწია მაშინ, როცა 2020 წლის დასაწყისში მისი მოცულობა 20 ტრლნ დოლარს აღწევდა.

ანალიტიკოსები და ექსპერტები ცდილობდნენ გამოეცნოთ, როდემდე შეძლებდნენ წამყვანი ცენტრალური ბანკები „რაოდენობრივი შემსუბუქების“ მსგავსი პოლიტიკის გაგრძელებას. ალტერნატიული სავალუტო სისტემის ვერსიები რამდენიმეა, რომელსაც ახლა არ განვიხილავთ. აღვნიშნავთ მხოლოდ იმას, რომ ექსპერტებმა დაასახელეს ისეთი ვარიანტები, როგორიცაა ამა თუ იმ სახით ოქროს სტანდარტის აღორძინება, „ძველი“ დოლარების „ახლით“ შეცვლა, ზენაციონალური ფულადი ერთეულის შექმნა და სხვ..

დავუბრუნდეთ მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების ცენტრალური პანკების პოლიტიკას. მიმდინარე წლის მარტიდა დაიწყო მონეტარული პოლიტიკის მკვეთრი გამკაცრება, რაც გლობალური ინფლაციის პროვოცირებითაა გამოწვეული.

ნახ. 1.

აშშ-ის ფედერალური ფონდების განაკვეთი

(1997-2022 წწ.)

 

წყარო: https://tradingeconomics.com/united-states/interest-rate

 ევროპული ცენტრალური ბანკის საბაზისო საპროცენტო განაკვეთები

(1997-2022 წწ.)

 

წყარო: https://tradingeconomics.com/euro-area/interest-rate 

გაერთიანებული სამეფოს საბაზისო საპროცენტო განაკვეთები

(2012-2022 წწ.)

 

წყარო: https://tradingeconomics.com/united-kingdom/interest-rate 

აშშ-ის ფედერალური ფონდების განაკვეთი 2022 წლის დასაწყისში არსებული 0-0,25%-დან 4%-მდე გაიზარდა. ამასთან, განსხვავებით სტანდარტული ბიჯით ზრდისა (0,25 პროცენტული პუნქტი), მიმდინარე წელს არაერთხელ განხორციელდა 0,75  პროცენტული პუნქტით ზრდა, რაც ფედ-ის არსებობის ისტორიაში უპრეცენდენტო ფაქტია. ევროპულმა ცენტრალურმა ბანკმა საბაზისო საპროცენტო განაკვეთი 0%-დან 2%-მდე გაზარდა, ინგლისის ბანკმა - 0,25%-დან 3%-მდე, ხოლო იაპონიის ბანკი ჯერ-ჯერობით უცვლელად ინარჩუნებს საბაზისო საპროცენტო განაკვეთს უჩვეულოდ დაბალ მაჩვენებელზე: -0,1%. 

იაპონიის ცენტრალური ბანკის საბაზისო საპროცენტო განაკვეთები

(2012-2022 წწ.)

 

წყარო: https://tradingeconomics.com/japan/interest-rate 

მიუხედავად წამყვანი ქვეყნების ცენტრალური ბანკების მხრიდან მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრებისა, ინფლაცია ჯერ-ჯერობით მიზნობრივი მაჩვენებლისგან (წლიური 2-3%) ჯერ კიდევ ძალიან შორსაა (იხ. ცხრილი 1).  

ცხრილი 1.

ინფლაციის წლიური მაჩვენებლები მსოფლიოს წამყვან ქვეყნებში

(2022 წლის ოქტომბრის მდგომარეობით) 

ქვეყნები	ინფლაციის ტემპი (%)
აშშ	8,2
გაერთიანებული სამეფო	11,1
გერმანია	10,4
საფრანგეთი	6,5
იტალია	11,8
ესპანეთი	9,5
ევროკავშირი	11,5
იაპონია	3,7

წყარო: https://tradingeconomics.com/country-list/inflation-rate?continent=world 

ექსპერტების აზრით, ეს გადაწყვეტილებები ნიშნავს იმას, რომ უახლოეს მომავალში იფეთქებს მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი. თუ გავითვალისწინებთ მსოფლიო ეკონომიკაში დაგროვებულ დისბალანსებს, უპირველეს ყოვლისა, ჯამურ მსოფლიო ვალს, რომელიც საერთაშორისო ფინანსების ინსტიტუტის შეფასებით, 300 ტრლნ დოლარს აჭარბებს, კრიზისი ძალზე არაორდინარული იქნება. თავისი დამანგრეველი შედეგებით ის გადააჭარბებს ომისშემდგომ ყველა კრიზისს და, ალბათ, გადააჭარბებს კაპიტალიზმის ისტორიაში ყველაზე მძიმე მსოფლიო კრიზისს -  ე.წ. „დიდ დეპრესიას“.

თუ ამერიკაში დაიწყება ეკონომიკური კრიზისი, მაშინ ვერანაირი რაოდენობრივი შერბილების პროგრამები ვერ გადაარჩენს სხვა ქვეყნების ეკონომიკებს ეკონომიკური კოლაფსისაგან. კრიზისები გავრცელდება მთელ მსოფლიოში ტყის ხანძრის მსგავსად. ასე იყო 2008 წელს, როცა კრიზისი დაიწყო აშშ-ში იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების ბაზრების ჩამოშლით, შემდეგ ის გადაედო ამერიკული ეკონომიკის სხვა სექტორებს, ხოლო ოდნავ მოგვიანებით კი ევროპასა და დანარჩენ მსოფლიოს.

გარდა უზარმაზარი ვალისა, შენელებული მოქმედების უმძლავრეს ნაღმს წარმოადგენს ფინანსური წარმოებული ინსტრუმენტები (დერივატივები), რომელთა შესახებ რატომღაც ამ ბოლო დროს ძალზე იშვიათად საუბრობენ. დანამდვილებით არც კი იცის არავინ, თუ როგორია დერივატივების ბაზრის მასშტაბები, რადგანაც ბანკები და კომპანიები მათ არ ასახავენ თავიანთ ბალანსებში, ეს ბალანსგარეშე პოზიციებია. მაგრამ, დერივატივების ჯამური სიდიდე (დერივატული კონტრაქტების ნომინალური სიდიდე) ასობით ტრილიონ დოლარს აღწევს.

ნულოვანი წლების შუა პერიოდში დაუფარავი დერივატივების ჯამურმა სიდიდემ, საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკის შეფასებით 1400 ტრლნ (1,4 კვადრილიონი) დოლარი შეადგინა. 2008-2009 წლების კრიზისის ბოლოს საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკმა ეს რიცხვი 600 ტრლნ დოლარამდე შეამცირა პოზიციების დიდი ნაწილის დახურვის, ძირითადად, ურთიერთჩათვლების ხარჯზე.

ციფრები საკმაოდ პირობითია, რადგანაც თვით საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკსაც კი არ გააჩნია სრული წარმოდგენა ბანკებისა და კომპანიების ბალანსგარეშე ოპერაციებზე. დღეისათვის, ყველაზე კონსერვატიული შეფასებით, მსოფლიოში ყველა დერივატივის ჯამურმა სიდიდემ უკვე გადააჭარბა 2 კვადრილიონ დოლარს.

გავიხსენოთ, რომ 2008-2009 წლების კრიზისის დროს მრავალი ბანკისა და კომპანიის უუნარობამ შეესრულებინათ თავიანთი ვალდებულებები დერივატივების მიხედვით, გამოიწვია მათი ბანკროტობა. ცნობილმა ამერიკელმა მილიარდერმა უორენ ბაფეტმა 2002 წელს დერივატივებს უწოდა „მასობრივი განადგურების ფინანსური იარაღი“.

ახლა უფრო დაწვრილებით ვისაუბროთ აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის  გადაწყვეტილებებზე. „რაოდენობრივი შერბილების“ ის პროგრამა, რომელიც ამოქმედებულ იქნა ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ 2020 წლის მარტში, ითვალისწინებდა ყოველთვიურად ფასიანი ქაღალდების ყიდვას 120 მლრდ დოლარის ოდენობით, მათ შორის, სახაზინო ობლიგაციებისას 80 მლრდ დოლარის და იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების - 40 მლრდ დოლარის ოდენობით.

ფედერალური სარეზერვო სისტემის 2021 წლის 3 ნოემბრის გადაწყვეტილება ითვალისწინებდა ყოველთვიური შესყიდვების 15 მლრდ დოლარით შემცირებას, მათ შორის, სახაზინო ფასიანი ქაღალდებისას - 10 მლრდ დოლარით, იპოთეკურის - 5 მლრდ დოლარით. ფედერალური სარეზერვო სისტემის 2021 წლის  დეკემბრის გადაწყვეტილებამ დააჩქარა „რაოდენობრივი შერბილების“ პროგრამის შეზღუდვა ორმაგად. ანუ, ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ აიღო ვალდებულება სახაზინო ქაღალდების ყოველთვიური შესყიდვების შემცირებისა 20 მლრდ დოლარის ოდენობით, ხოლო იპოთეკურისა - 10 მლრდ დოლარის ოდენობით.  2022 წლის მარტისათვის „რაოდენობრივი შერბილების“ პროგრამა ოფიციალურად დასრულდა!

2021 წლის 15 დეკემბერს ღია ბაზარზე ოპერაციების კომიტეტის სხდომაზე ფედ-მა გამოაქვეყნა ციფრები, რომლებიც ასახავს კომიტეტის წევრების შეხედულებებს საკვანძო განაკვეთებთან დაკავშირებით საშუალოვადიან პერსპექტივაში (FOMC, 2021).

მედიანური პროგნოზის თანახმად, ფედერალური ღია ბაზრის კომიტეტის წევრები პროგნოზირებდნენ საკვანძო განაკვეთების სამ-სამ ამაღლებას, შესაბამისად, 2022 და 2023 წლებში. ამ დროს, წინა პროგნოზი გულისხმობდა განაკვეთის მხოლოდ და მხოლოდ ერთ მატებას 2022 წელს და ორს - 2023-ში. თუ გამოვალთ იქიდან, რომ ყოველი ამაღლება უნდა ყოფილიყო მხოლოდ ერთი სტანდარტული საფეხურით, რომელიც 0,25 პროცენტული პუნქტის ტოლია, მაშინ, ერთი წლის შემდეგ საკვანძო განაკვეთი უნდა აწეულიყო 0,75-1%-მდე. მაგრამ, გლობალურ ფინანსურ-ეკონომიკურ და პანდემიურ კრიზისს დაემატა რუსეთ-უკრაინის ომით გამოწვეული გლობალური კატაკლიზმები, რაც ენერგომატარებლების ბაზარზე მიწოდების მკვეთრ შემცირებაში გამოიხატა. ამან კი მოახდინა გლობალური ინფლაციის პროვოცირება, რაც საფუძველი გახდა ფედ-ის, ევროპული ცენტრალური ბანკის, ინგლისის ბანკის, შვეიცარიის ეროვნული ბანკისა და სხვათა მიერ საკვანძო განაკვეთების ნახტომისებური ზრდისა.

დღეს არსებულ გლობალურ სიტუაციას თუ ცნობილი ფინანსური სპეკულიანტის ჯორჯ სოროსის სიტყვებით გამოვხატავთ, „მუსიკა უკვე არ ისმის, და ისინი ჯერ კიდევ აგრძელებენ ცეკვას“. „მუსიკა შეწყდა“ 2021 წლის ნოემბერ-დეკემბერში, მაგრამ ბაზრის მრავალი მონაწილე „აგრძელებს ცეკვას“. მხედველობაშია ის, რომ ისინი ღებულობენ ბანკებიდან ჯერ კიდევ იაფ ფულს და საფონდო ბაზრებზე ყიდულობენ ფასიან ქაღალდებს.

მაგრამ ბირჟის მოთამაშეები მოქმედებენ თავიანთი ჩვევებით. უმსხვილესი კორპორაციები ახდენენ თავიანთი საკუთარი აქციების გამოსყიდვას ბაზრებზე, რითაც ასტიმულირებენ თავიანთი ბიზნესის კაპიტალიზაციის ზრდას. მაგრამ, „საცეკვაო მოედანზე (საფონდო ბაზრებზე) არსებული ყოველი ათი მონაწილიდან ცხრა ჯერ კიდევ „ცეკვავს“, მხოლოდ ერთმა უკვე შეწყვიტა ცეკვა.

მოვუხმოთ მაგალითებს: 2021 წლის ნოემბერში კორპორაცია Microsoft-მა განაცხადა, რომ გააგრძელდებდა საკუთარი აქციების გამოსყიდვას. და ამ დროს მისმა გენერალურმა დირექტორმა სატია ნადელმა ერთ დღეში გამოიტანა ბირჟაზე Microsoft-ის საკუთარი აქციების 50%-ზე მეტი. ილონ მასკმა Tesla-დან  გაყიდა თავისი აქციები 10 მლრდ დოლარად, თუმცა, მან გადაწყვიტა ბაზრის სხვა მონაწილეები არ დაეშინებინა ამით და განაცხადა, რომ გაყიდვა განპირობებული იყო არასაბაზრო მოსაზრებებით, კერძოდ, გადასახადების გადასახდელად ნაღდი ფულის მიღების აუცილებლობით.

ცნობილი ამერიკელი სოციოლოგი და ეკონომისტი უილიამ ენგდალი თავის სტატიაში „Will Fed Crash Global Financial Markets for Their Great Reset?“ (ჩამოშლის თუ არა ფედერალური სარეზერვო სისტემა გლობალურ ფინანსურ ბაზრებს მათი დიადი გადატვირთვისათვის?) ის პირდაპირ აცხადებს, რომ ამერიკული და მსოფლიო ეკონომიკის კრახი გარდაუვალია (Engdahl, 2021).

ზემოთქმულის დასტურია 2022 წლის 11 ნოემბრის მთავარი ფინანსური სიახლე, კერძოდ, აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის გადაწყვეტილება საკვანძო განაკვეთის მორიგ ზრდაზე: ფედერალური ფონდების განაკვეთი 4%-მდე გაიზარდა. აღსანიშნავია, რომ ფედერალური სარეზერვო სისტემა ჩვეულებრივ ცვლის განაკვეთს, ამაღლებს ან ამცირებს მას ერთი „საფეხურით“, რომელიც უდრის 25 საბაზისო პუნქტს (0,25%). ახლა კი საკვანძო განაკვეთი ერთდროულად სამი „საფეხურით“, ანუ, 75 საბაზისო პუნქტით გაიზარდა. მანამდე ის 3,25%-ის დონეზე იყო. ეს აშკარა ნიშანია იმისა, რომ რაღაც საგანგებო რამ ხდება ამერიკის ეკონომიკაში. აღსანიშნავია ისიც, რომ ეს საბაზისო განაკვეთის ზედიზედ მეოთხე ზრდაა. FOMC-ის (ფედერალური ღია ბაზრის კომიტეტის) 2022 წლის 16 მარტ0ს შეხვედრაზე დაფიქსირდა განაკვეთის პირველი ზრდა 0.25%-ით (მანამდე, აშშ-ში „პანდემიის“ გამოცხადების დაწყებიდან, ძირითადი მაჩვენებელი ნულის ნიშნულზე იმყოფებოდა).

ფედერალურმა რეზერვმა თავისი გადაწყვეტილება შეერთებული შტატების რთული ეკონომიკური ვითარებით ახსნა, რასაც უკრაინაში რუსეთის სპეცოპერაციას უკავშირებს. აშშ-ის ცენტრალური ბანკის პრესრელიზში ნათქვამია: „შეჭრა იწვევს უზარმაზარ ადამიანურ და ეკონომიკურ სირთულეებს. შედეგები აშშ-ის ეკონომიკაზე უკიდურესად განუსაზღვრელია. შეჭრა და მასთან დაკავშირებული მოვლენები დამატებით ზეწოლას ახდენს ინფლაციაზე და, სავარაუდოდ, ზეწოლას ახდენს ეკონომიკურ აქტივობაზე“ (Federal Reserve issues FOMC statement, 2022).

ჯერ კიდევ მიმდინარე წლის მარტის შეხვედრის შემდეგ, როცა საკვანძო განაკვეთი ერთი „საფეხურით“ ამაღლდა, ფედ-ის თავმჯდომარემ ჯერომ პაუელმა დაიწყო ბაზრის მონაწილეების ფსიქოლოგიურად მომზადება ფედერალური სარეზერვო სისტემის შემდგომი შესაძლო რადიკალური ნაბიჯებისთვის. მან არაერთხელ განაცხადა, რომ ამერიკის ეკონომიკას ორი დიდი პრობლემა ემუქრება: ინფლაცია და რეცესია. ინფლაცია უკვე სახეზეა (8,2%), ხოლო რეცესია (ეკონომიკური ვარდნა) ჯერ კიდევ არსებობს, როგორც ალბათობა. რეცესიის წინააღმდეგ საბრძოლველად საჭიროა ზერბილი მონეტარული პოლიტიკის გატარება, ინფლაციასთან საბრძოლველად კი ეს პოლიტიკა უნდა გამკაცრდეს. მეორე შემთხვევაში აუცილებელია საკვანძო განაკვეთის აწევა და ფულის მიწოდების შეკუმშვა. ფედერალურ სარეზერვო სისტემას ესმის, რომ შეუძლებელია ორ ფრონტზე ერთდროულად ბრძოლა და ირჩევს ინფლაციასთან ბრძოლას. მარტში შეერთებულ შტატებში წლიურმა ინფლაციამ 40 წლის განმავლობაში (1982 წლის იანვრიდან) პირველად 8%-ს გადააჭარბა. „ჩვენ გადავდგამთ აუცილებელ ნაბიჯებს ფასების სტაბილურობის დასაბრუნებლად. კერძოდ, თუ დავასკვნით, რომ მიზანშეწონილია ვიმოქმედოთ უფრო აგრესიულად, განაკვეთების 25 საბაზისო პუნქტზე მეტი ოდენობით ზრდით ღია ბაზრის კომიტეტის შეხვედრაზე, ჩვენ ამას გავაკეთებთ“, - განაცხადა პაუელმა (Powel, 2022).

გავიხსენოთ, რომ 2007-2009 წლების ფინანსური კრიზისის დროს ფედ-მა დაიწყო მონეტარული პოლიტიკის სწრაფი შერბილება. პირველ რიგში, მან შეამცირა ძირითადი მაჩვენებელი (ნულამდე დაყვანით). მეორე, მან სწრაფად გაზარდა ფულის მასა (ეკონომიკაში ფულის ემისია სახაზინო და იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების ყიდვით); ამგვარმა ემისიამ მიიღო „რაოდენობრივი შერბილების“ სახელწოდება. ეს ლიბერალური პოლიტიკა გაგრძელდა 2014 წლის მეოთხე კვარტალამდე. ამ დროისთვის აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის აქტივებმა 4,2 ტრილიონ დოლარს გადააჭარბა (შედარებისთვის: 2007 წლის ფინანსური კრიზისის წინა პერიოდში ის 0,8 ტრილიონ დოლარს უდრიდა).

ამის შემდეგ ფედერალურმა რეზერვმა სცადა ჭანჭიკების ნელ-ნელა მოჭერა, მაგრამ ეს ცუდად დასრულდა. მას ეშინოდა რეცესიის. ყველაზე დიდი წარმატება მიღწეულ იქნა 2017-2019 წლებში, როდესაც ფედ-ის აქტივები 10-15%-ით შემცირდა 2014 წლის რეკორდულ მნიშვნელობებთან შედარებით, ხოლო საკვანძო განაკვეთმა 2%-ს ოდნავ გადააჭარბა (მაქსიმალური მნიშვნელობა შენარჩუნდა 2,5%-ის დონეზე 2018 წლის დეკემბრიდან 2019 წლის აგვისტომდე). ჯერ კიდევ 2019 წლის მეორე ნახევარში „პანდემიის“ დაწყებამდე „რაოდენობრივი გამკაცრება“ შეჩერდა და საკვანძო განაკვეთი 1.75%-მდე შეამცირეს. შემდეგ უკვე „პანდემიის“ მსვლელობისას ის 0-0.25%-მდე დასწიეს.

დაახლოებით ორწელიწადნახევრის შემდეგ ჩვენ ვხედავთ „რაოდენობრივი გამკაცრების“ ახალ მცდელობას. ფედ-მა 2021 წლის დეკემბერში გამოაქვეყნა გეგმები ბალანსის აქტივების შემცირებაზე, რომლის სიდიდე იმ დროისთვის 9 ტრილიონ დოლარს უტოლდებოდა. 1 ივნისიდან ფედ-ი ყოველთვიურად ყიდის $30 მილიარდი დოლარის სახაზინო ობლიგაციებს და $17.5 მილიარდი დოლარის იპოთეკურ ობლიგაციებს. 1 სექტემბრიდან გაყიდვების მოცულობა გაორმაგდა, ანუ სახაზინო ფასიანი ქაღალდების ყოველთვიური გაყიდვები 60 მილიარდს გაუტოლდა, ხოლო იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების კი - 35 მილიარდს. ეს კიდევ უფრო მასშტაბურია, ვიდრე იყო 2017-2019 წლებში.

მიმდინარე წლის მარტში საბაზისო განაკვეთის გაზრდის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ გამართულ პრესკონფერენციაზე ჯერომი პაუელმა განაცხადა, რომ აშშ-ის ცენტრალური ბანკი ყველაფერს გააკეთებდა იმისათვის, რომ ინფლაცია წლიურ 2%-მდე დაყვანილიყო. მისი სიტყვებით, აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემა არ განიხილავდა საბაზისო განაკვეთის 75 საბაზისო პუნქტით ზრდას (რაც უპრეცენდენტო ფაქტი იყო ისტორიაში). თუმცა ყველაფერი პირიქით მოხდა: ფედრეზერვმა ფედერალური ფონდების განაკვეთი 75 საბაზისო პუნქტითაც გაზარდა და ჯერჯერობით, წლიურ ინფლაციასაც (რომლის მაჩვენებელი 8%-ს აღემატება) ჯერჯერობით ვერაფერი მოუხერხა, რომ არაფერი ვთქვათ მის 2%-მდე შემცირებაზე.

ფედ-ის მაღალჩინოსნებს შორის ჩვეულებრივად მიღებულია კვლევების ჩატარება მათი მოლოდინების შესახებ მომავალი საკვანძო განაკვეთის შესახებ. მაისში ჩატარებული გამოკითხვების მიხედვით, კურსის საშუალო მოსალოდნელი მაჩვენებელი მიმდინარე წლის ბოლოს 1,9%, ხოლო მომდევნოს 2023 წლის ბოლოსთვის კი - 2,8% უნდა ყოფილიყო. როგორც ვხედავთ, აღნიშნული ციფრები საერთოდ აცდენილია რეალობას!

რა შედეგები მოჰყვება ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ 11 ნოემბერს მიღებულ გადაწყვეტილებას საბაზისო განაკვეთის ზრდაზე? რა თქმა უნდა, მოსალოდნელია ინფლაციის გარკვეული შემცირება. შესაძლოა 6 ან თუნდაც 5 პროცენტამდე. აშშ-ის საფონდო ბირჟები გამოფხიზლდნენ. ახალი ამბების შემდეგ Dow Jones-ის ინდექსი 1.10%-ით, S&P 500-ის ინდექსი - 0.96%-ით, NASDAQ Composite-ის ინდექსი - 0.67%-ით გაიზარდა.

ადრე საბაზისო განაკვეთის ზრდა დოლარის გამყარებას ნიშნავდა. თუმცა, ახლა საპირისპირო სურათს ვხედავთ. USDX დოლარის ინდექსი (ინდექსი, რომელიც გვიჩვენებს აშშ დოლარის თანაფარდობას ექვსი სხვა ძირითადი ვალუტის კალათასთან: ევროს, იენის, ფუნტი სტერლინგის, კანადური დოლარის, შვედური კრონასა და შვეიცარიული ფრანკის მიმართ) მკვეთრად დაეცა ფედ-ის შეხვედრის შემდეგ. ასევე, განვითარებადი ბაზრების 23 ვალუტიდან დოლართან მიმართებაში 15 ვალუტა გაძვირდა, მათ შორისაა რუსული რუბლიც. დაფიქსირდა ოქროს ფასის ზრდა. სავარაუდოდ, უახლოეს მომავალში ის გადალახავს ერთ უნციაზე 2000 დოლარის ფსიქოლოგიურ ბარიერს.

ეკონომიკური რეცესიის ტალღა სულ უფრო თვალსაჩინო ხდება. შესაბამისად კი იზრდება უნდობლობა აშშ დოლარისა და ამერიკული წარმოშობის ფინანსური ინსტრუმენტების მიმართ. საბაზისო განაკვეთის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, Goldman Sachs-მა აშშ-ში რეცესიის ალბათობა მომდევნო ორი წლის განმავლობაში დაახლოებით 35%-ის დონეზე შეაფასა, ხოლო მომდევნო 12 თვეში - დაახლოებით 15%-ით. თუმცა, Goldman Sachs-ი თავის შეფასებებში ოპტიმიზმის ელემენტსაც რთავს.

საინტერესოა დამოუკიდებელი ექსპერტების მოსმენაც. მაგალითად, ლოურენს სამერსმა, აშშ-ის ხაზინის ყოფილმა ხელმძღვანელმა, რეცესია აშშ-ის ეკონომიკის ყველაზე სავარაუდო სცენარად მიიჩნია. „შემდეგი ორი წლის განმავლობაში უხეში დაშვების შანსები ახლა აშკარად აღემატება 50%-ს, შესაძლოა ორ მესამედს ან უფრო მეტსაც”, - თქვა სამერსმა Bloomberg-თან ინტერვიუში. The Wall Street Journal-ის აპრილის გამოკითხვამ ამერიკელ ეკონომისტებსა და მეწარმეებს შორის აჩვენა, რომ ისინი აშშ-ში რეცესიის ალბათობას მომდევნო 12 თვეში 28%-ით აფასებენ, წინა წლის 13%-თან შედარებით. ვფიქრობ, 11 ნომებრის საბაზისო განაკვეთის შესახებ ფედერალური ბანკის გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, აღნიშნული ექსპერტები კორექტივებს შეიტანენ თავიანთ შეფასებებში და გაზრდიან ეკონომიკური ვარდნის ალბათობას.

ზაფხულის დაწყებასთან ერთად ამერიკის ცენტრალურმა ბანკმა დაიწყო ასევე თავისი პორტფელიდან სახაზინო და იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების გაყიდვა. ეს ნიშნვას ფულადი მასის შთანთქმას. მთლიანობაში, ორმა ქმედებამ - მანიპულაციამ საკვანძო განაკვეთით და ფასიანი ქაღალდების გაყიდვამ  - მკვეთრად გაზარდა ეკონომიკის ვარდნის დადგომის რისკი. იმავე ჯერომი პაუელმა 23 ივნისს პირველად აღიარა, რომ არ გამორიცხავს ქვეყანაში რეცესიის ალბათობას (Marte, Mattews, 2022).

აშშ-ის ეკონომიკაში კრიზისის ალბათობაზე სიფრთხილით განაცხადა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის თავმჯდომარემ ქრისტინა გეორგიევამ. საერთაშორისო სავალუტო ფონდი არ პროგნოზირებს რეცესიას, მაგრამ ახდენს იმის კონსტატაციას, რომ მოხდება ეკონომიკური ზრდის ტემპების შესამჩნევი შემცირება. ამოსავალი შეფასებით, 2022 წელს აშშ-ის ეკონომიკის ზრდა უნდა ყოფილიყო 2,9%. განახლებული შეფასებით ოპტიმისტური სცენარით -1,7%; პესიმისტურით - 0,8%. კ. გეორგიევამ ფრთხილად მიანიშნა რეცესიის შესაძლებლობაზე: „ჩვენ ველით აშშ-ის ეკონომიკის შენელებას. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ აშშ-ის რეცესიის თავიდან აცილების გზა ვიწროვდება“ (IMF, 2022).

შეფასებების გაურკვევლობა განპირობებულია იმით, რომ ბაიდენის ადმინისტრაციის ეკონომიკური პოლიტიკა ბუნდოვანი და წინააღმდეგობრივია. სანქციებმა მძიმე დარტყმა მიაყენა განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკებს, მათ შორის, შეერთებულ შტატებს უპრეცედენტო ინფლაციის სახით. ახლა ამერიკაში სერიოზული ბრძოლა მიმდინარეობს ჯო ბაიდენის ინიციატივის ირგვლივ, აკრძალოს ნავთობისა და ნავთობპროდუქტების ექსპორტი ქვეყნიდან, რათა შეერთებულ შტატებში ბენზინის ფასი შემცირდეს. თუმცა, ეს ნაბიჯი კიდევ უფრო გააძლიერებს ინფლაციას დასავლეთის სხვა ქვეყნებში.

იმავდროულად, ექსპერტების უმეტესობას სჯერა, რომ კრიზისი უახლოეს მომავალში გარდაუვალია. მათ შორის არიან ისეთი ავტორიტეტები, როგორიცაა უოლ-სტრიტის ბანკის Golgman Sachs-ის ანალიტიკოსი, ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის პროფესორი ნურიელ რუბინი, რომელმაც იწინასწარმეტყველა 2008 წლის მსოფლიო ფინანსური კრიზისი.

1 ივნისს უმსხვილესი ამერიკული ბანკის JP Morgan Chase-ის ხელმძრვანელმა ჯეიმი დაიმონმა, ნიუ-იორკში საფინანსო კონფერენციაზე გამოსვლისას გამოხატა სერიოზული შეშფოთება იმ ღრუბლების შესახებ, რომლებიც თავს იყრიან აშშ-ის ეკონომიკის თავზე: „ეს ქარიშხალი... გვიახლოვდება ჩვენ. ჩვენ უბრალოდ კიდევ არ ვიცით, ის იქნება მცირე თუ აღმოჩნდება სუპერქარიშხალი“ (Son, 2022).

ილონ მასკმა იგივე თქვა მაისში: „იქნება თუ არა რეცესია უახლოეს მომავალში? უფრო კი, ვიდრე არა". ივნისის დასაწყისში მასკმა განაცხადა „ძალიან ცუდ წინათგრძნობებზე“ აშშ-ის ეკონომიკაზე (Crooks, 2022).

ყველა იმ პროგნოზიდან, რომლებიც ეხებოდა აშშ-ში ეკონომიკურ ვარდნას, ყველაზე რეზონანსული აღმოჩნდა დონალდ ტრამპის შეხედულება. 20 ივნისს მან განაცხადა: „ეს ის არაა, რომელიც შეიძლება მოხდეს ორ წელიწადში... ჩვენ უკვე რეცესიის მდგომარეობაში ვიმყოფებით“ (Weaver, 2022). ტრამპის განცხადება სულაც არაა ეპატაჟური. ამერიკის ყოფილმა პრეზიდენტმა გამოხატა ის, რასაც ამერიკელების უმეტესობა გრძნობს. 17 ივნისს Newsweek-მა გამოაქვეყნა ქვეყანაში საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვის მორიგი შედეგები. გამოკითხვა ჩატარდა ეკონომიკური ოპტიმიზმის ინდექსის შეფასების ფარგლებში IBD/TIPP-სგან (შენიშვნა: Investor's Business Daily (IBD), TechnoMetrica Institute of Policy and Politics (TIPP) - ეკონომიკური ოპტიმიზმის ინდექსია, რომელიც აფასებს ეკონომიკური პირობების შედარებით დონეს, მათ შორის, ექვსთვიან ეკონომიკურ პერსპექტივებს, პერსონალურ ფინანსურ პერსპექტივებსა და ნდობას ფედერალური ეკონომიკური პოლიტიკის მიმართ. 50.0-ზე მაღალი დონე მიუთითებს ოპტიმიზმზე, ხოლო დაბალი - პესიმიზმზე). ამ ინდექსის მნიშვნელობა ივნისში იყო შემდეგი: ამერიკელების 53% თვლიდა, რომ მათი ეკონომიკა უკვე შევიდა რეცესიაში, გამოკითხულთა 25%-ს კი უჭირდა შეფასება და რესპოდენტთა მხოლოდ 20% თვლიდა, რომ ქვეყანაში რეცესია არ იყო (Fung, 2022).

მაისთან შედარებით სახეზეა პესიმიზმის ზრდა. Newsweek-ი ამას ხსნის შემდეგნაირად: მაისის ბოლოსა და ივნისის დასაწყისში ინფლაციამ 40-წლიან მაქსიმუმს მიაღწია; დოუ-ჯონსის ინდექსი ივნისის შუაში 30.000-ზე ქვემოთ დაეშვა წლინახევრის განმავლობაში პირველად. აშშ-ის საფონდო ბაზარი ივნისში პირველად, ჯო ბაიდენის პრეზიდენტობის პერიოდში პირველად გახდა „დათვების“ (ანუ, ფინანსურმა სპეკულიანტებმა დაიწყეს საფონდო ინდექსის შემცირებაზე თამაში). ასეთ სახელს ის იძენს იმ შემთხვევაში, როცა ინდექსები არანაკლებ 20 პროცენტით ეცემა საკმაოდ დროის მანძილზე და ნარჩუნდება დაბალ დონეზე. ასეთი ვარდნა კი ეკონომიკის ვარდნის სიგნალია. 

გლობალური ანტიინფლაციური პოლიტიკის შედეგები 

უკვე რამდენიმე თვეა, რაც აშშ-ში ინფლაციის წლიური ტემპი, მიუხედავად მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრებისა, მიზნობრივზე (2-3%) ბევრად მაღალია. 2022 წელს ფასების ინფლაციური ზრდის ყოველთვიური მაჩვენებლები აშშ-ში ასე გამოიყურება (იხ. ნახ. 2): იანვარი - 7,5%; თებერვალი - 7,9%; მარტი - 8,5%; აპრილი - 8,3%; მაისი - 8,6%; ივნისი - 9.1% (ივნისის ბოლოს ინფლაციამ ბოლო 40 წლის განმავლობაში ახალ მაქსიმუმამდე მიაღწია. ეს ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია 1981 წლის დეკემბრის შემდეგ); ივლისი - 8,5%; აგვისტო - 8,3%; სექტემბერი - 8,2%; ოქტომბერი - 7,7%.

ნახ. 2.

ინფლაციის ყოველთვიური მაჩვენებლები აშშ-ში

(2022 წლის იანვარი-ოქტომბერი) 

 

წყარო: https://tradingeconomics.com/united-states/inflation-cpi 

უსიამოვნო სურათის ერთგვარად გასწორების მიზნით, აშშ-ს შრომის დეპარტამენტმა დაიწყო ე.წ. საბაზო ინფლაციის გამოთვლა. ანუ, ფასების ზრდა ისეთი სასაქონლო ჯგუფების გაუთვალისწინებლად, როგორიცაა ენერგომატარებლები და სურსათი. ასეთმა საბაზისო ინფლაციამ ასევე საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელი შეადგინა - 5,9% ივნისში. რაც შეეხება სურსათსა და ენერგომატარებლებს, ისინი მხედველობაში არ არის მიღებული, მათ განიხილავენ, როგორც „დამამახინჯებელ ფაქტორებს“. მაგალითად, აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა ამერიკაში არსებულ ფასების ინფლაციურ ზრდას უწოდა „პუტინის“ გადასახადი“ (Nelson, 2022).

პრეზიდენტი ჯო ბაიდენი და აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის თავმჯდომარე ჯერომი პაუელი თვლიან, რომ ეკონომიკის სფეროში ამერიკის ორი მთავარი საფრთხე რეცესია და ინფლაციაა. მაგრამ, თუ რეცესია ჯერ კიდევ სადღაც მკრთალად ანათებს ჰორიზონტზე, ინფლაცია ყოველდღიურადაა შესამჩნევი მილიონობით ამერიკელისათვის.

ამიტომ, ჯერომი პაუელმა და მის დაქვემდებარებაში არსებულმა ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ აირჩიეს ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის გამკაცრების კურსი - ინფლაციის წინააღმდეგ ბრძოლის ნაცადი საშუალება. აქამდე, გარკვეული წყვეტით, ფედერალური სარეზერვო სისტემა 2008 წლიდან ატარებდა ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის შერბილების კურსს. უპირველეს ყოვლისა, ეს გამოიხატებოდა იმაში, რომ თანდათანობით მცირდებოდა საკვანძო საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც თითქმის ნულოვან ნიშნულამდე იქნა დაყვანილი. მეორე, ადგილი ჰქონდა ფულადი მასის ზრდას; ის ხორციელდებოდა ამერიკული ცენტრალური ბანკის მიერ ფინანსურ ბაზარზე სახაზინო ობლიგაციებისა და იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების შესყიდვებით. ამგვარი პოლიტიკის შედეგად (რომელსაც რაოდენობრივი შერბილება ეწოდა) აშშ-ის ფედ-ის აქტივები 2007 წლის ბოლოსათვის არსებული 0,8 ტრლნ დოლარიდან 8,9 ტრლნ დოლარამდე გაიზარდა 2022 წლის დასაწყისისათვის. ერთი სიტყვით, ადგილი ჰქონდა მის 11-ჯერ ზრდას. მაშასადამე, თითქმის ამავე რაოდენობით გაიზარდა დოლარის მასაც.

2020 წლის დასაწყისიდან 2022 წლის დასაწყისამდე პერიოდში ამერიკის ცენტრალური ბანკის საკვანძო განაკვეთი იმყოფებოდა პლინტუსის დონეზე: ის შეადგენდა 0-0,25%-ს. და აი, 2022 წლის თებერვლიდან აშშ-ის ფედ-ი მკვეთრად გამოცოცხლდა. თავის გამოსვლებში ყოველთვის ფრთხილი ჯერომი პაუელი უცებ უფრო გაბედული გახდა. მან მისთვის დამახასიათებელი ნახევრადმინიშნებებისა და ორაზროვნების გარეშე განაცხადა: ფედერალური სარეზერვო სისტემა ირჩევს ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის გამკაცრების კურსს და მას გაატარებს იმდენად, რამდენადაც საჭირო იქნება ინფლაციის აღმოსაფხვრელად (უფრო სწორად, მისი ტემპის 2-3 პროცენტამდე შესამცირებლად).

16 თებერვალს აშშ-ის ფედ-ის ღია ბაზრის კომიტეტმა (FOMC) საკვანძო განაკვეთი 0,25 პროცენტული პუნქტით (25 საბაზისო პუნქტით) გაზარდა და მან 0,25-0,5% შეადგინა.

შემდგომი ნაბიჯი გადაიდგა 4 მაისს, როცა საკვანძო განაკვეთი ორი სტანდარტული „საფეხურით: (ანუ, 50 საბაზისო პუნქტით) იქნა ამაღლებული და ის 0,75-1% გახდა.

კიდევ ერთი ნაბიჯი გადაიდგა 16 ივნისს. ამ ნაბიჯმა დიდი რეზონანსი გამოიწვია როგორც აშშ-ში, ისე მის ფარგლებს გარეთ. ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ საკვანძო განაკვეთი ერთბაშად სამი „საფეხურით“ (75 საბაზისო პუნქტით) გაზარდა და მან 1,5-1,75% შეადგინა. ბოლოს ამგვარი სამ „საფეხურიანი“ ნახტომი ფედერალურმა სარეზერვო სისტემა 1994 წელს განახორციელა. 27 ივლისს ფედერალურმა ღია ბაზრის კომიტეტმა კიდევ ერთი ნაბიჯი გადადგა საკვანძო განაკვეთის ზრდის მიმართულებით. მან კიდევ ერთხელ გაზარდა საკვანძო განაკვეთი სამი „საფეხურით“ - 2,25-2,50%-ს. ამის შემდეგ ჯერ სექტემბერში მოხდა ფედერალური ფონდების განაკვეთის 3,25%-მდე ზრდა, ხოლო 11 ნოემბრს ის 4%-მდე გაიზარდა. ე.ი., ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ თავისი არსებობის 109 წლის მანძილზე პირველად განახორციელა 75 საბაზისო პუნქტით საბაზისო განაკვეთის ზედიზედ ოთხჯერ ზრდა!

საკვანძო განაკვეთის ამაღლება ივსება „რაოდენობრივი გამკაცრებისკენ“ მიმავალი ნაბიჯებით. ეს უკანასკნელი გულისხმობს ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ საკუთარი პორტფელიდან იმავე სახაზინო და იპოტეკური ფასიანი ქაღალდების გაყიდვას, რომელსაც ის წლების განმავლობაში აგროვებდა. 30 მილიარდი დოლარის სახაზინო ობლიგაციებისა და 17,5 მილიარდი აშშ დოლარის იპოთეკით უზრუნველყოფილი ფასიანი ქაღალდების ყოველთვიური გაყიდვები განხორციელდა ზაფხულის განმავლობაში. სექტემბერში ფასიანი ქაღადების გაყიდვების მოცულობა გაორმაგდება - 60 მლრდ დოლარამდე სახაზინო ობლიგაციების მიზედვით და 35 მლრდ დოლარამდე იპოთეკური ფასიანი ქაღალდების მიხედვით (Federal Reserve, 2022). 

დასკვნა 

ანალიტიკოსებს უჩნდებათ კითხვები: რამდენად ძლიერია ამერიკის ეკონომიკის ორგანიზმი, შეძლებს თუ არა ის გაუძლოს ინფლაციის საწინააღმდეგო წამალს, რომელსაც ეწოდება „მონეტარული გამკაცრება“? ზოგიერთი ვარაუდობს, რომ წამლის მიმდინარე დოზაც კი მძიმე შედეგების მომტანია. Morgan Stanley-ის მთავარი  სტრატეგი აშშ-ის აქციების სფეროში მაიკლ უილსონი თვლის, რომ ამჟამად ინვეტორებმა არ უნდა დააბანდონ თავიანთი ფული აქციებში, მიუხედავად საფონდო ბაზრის ნახტომისებური ზრდისა ფედ-ის გადაწყვეტილებით განაკვეთის 75 საბაზისო პუნქტით ზრდის შემდეგ. ამერიკული აქციების ბაზარი გააგრძელებს ვარდნას ეკონომიკური რეცესიის გამო, გვაფრთხილებს უილსონი. „ბაზარი ყოველთვის იზრდება, როგორც კი ფედ-ი ამაღლებს განაკვეთს, მაგრამ, ვიდრე არ დაიწყება რეცესია. ნაკლებსავარაუდოა, რომ ამ ჯერზე ადგილი ქონდეს ფედ-ის მიერ განაკვეთის ზრდის კამპანიის დასასრულსა და რეცესიას შორის დიდ შუალედს“ - განაცხადა მან (Landsman, 2022).

ექსპერტთა ნაწილი კი მიიჩნევს, რომ ამერიკული ეკონომიკის ორგანიზმი მოკლევადიან მკურნალობას აიტანს (საკვანძო განაკვეთის, მაქსიმუმ, კიდევ ორი-სამი „საფეხურით“ ამაღლებას). მაგრამ, თუ უკრაინაში საომარი მოქმედებები გაჭიანურდება, მაშინ ენერგომატერებლებსა და სურსათზე ფასები მსოფლიო ბაზრებზე დარჩება უპრეცედენტოდ მაღალ დონეზე. მაშინ კი, თუ აშშ-ის ფედ-ი გაზრდის საკვანძო განაკვეთს ფედერალური ღია ბაზრის კომიტეტის მომდევნო სხდომაზე მიმდინარე წლის დეკემბრის ბოლოს თუნდაც ოთხი საფეხურით, ინფლაცია ამერიკაში ვერ აღმოიფხვრება. სამაგიეროდ, ეს გამოიწვევს სერიოზული რეცესიის პროვოცირებას. ფედერალური სარეზერვო სისტემის მიერ ამგვარად პროვოცირებული ეკონომიკური კრიზისის დამანგრეველი შედეგების შეფასება კი უკიდურესად რთულია.

ასეთი კრიზისის ერთადერთი „პლუსი“ შეიძლება იყოს მხოლოდ ის, რომ ფასები ეკონომიკის დეპრესიის ფაზაში შესვლის შემთხვევაში (რეცესიის შემდგომ ეტაპზე) დაიწყებს ვარდნას. ინფლაციაც დამარცხდება. თუმცა, ინფლაციასთან ბრძოლის ეს გზა იგივეა, რაც თავის ტკივილის „მკურნალობისა“ გილიოტინით.

აი რას გვაუწყებს აშშ-ის ვაჭრობის დეპარტამენტის მაკრო მონაცემები 2022 წლის მეორე კვარტალის შედეგების მიხედვით. აშშ-ის ეკონომიკა მეორე კვარტალში 0,9%-ით შემცირდა წლიურ ტემპზე გაანგარიშებით. აღსანიშნავია, პირველ კვარტალში აშშ-ის GDP 1,6%-ით შემცირდა. ორი კვარტალის ერთმანეთის მიყოლებით მთლიანი სამამულო პროდუქტის შემცირება შეესაბამება რეცესიის ტექნიკურ განსაზღვრებას. რეცესიის დადგომაზე ასევე გვაუწყებს ეკონომიკური კვლევების ეროვნული ბიურო (NBER) და რეცესიის მისეული განსაზღვრება განსხვავდება ტექნიკურისგან. NBER-ისათვის რეცესიას წარმოადგენს ეკონომიკური აქტივობის არსებითი შემცირება მთელი ეკონომიკის მასშტაბით, რომელიც გრძელდება რამდენიმე თვე. კერძო სექტორის ინვესტიციები ძირითად კაპიტალში მეორე კვარტალში 3,9%-ით შემცირდა, ხოლო ფედერალური მთავრობის დანახარჯები - 1,9%-ით.    

ამგვარად, 2022 წელს მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების ცენტრალური ბანკების მიერ მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრებას ჯერ-ჯერობით არ მოჰყოლია ინფლაციის ფაქტობრივი ტემპის მიზნობრივამდე ოდნავ მიახლოებაც კი, სამაგიეროდ, მსგვასი პოლიტიკის შედეგად სულ უფრო იზრდება გლობალური ეკონომიკური კრიზისის მორიგი ტალღის პროვოცირების ალბათობა.

გამოყენებული ლიტერატურა: 

Crooks Nathan, May 17, 2022. Musk Sees US as ‘Probably’ in Recession Lasting Up to 18 Months https://www.bloomberg.com/news/articles/ 2022-05-16/musk-sees-us-as-probably-in- recession-lasting-up-to-18-months

Engdahl William F. (2021). Will Fed Crash Global Financial Markets for Their Great. 15 December, 2021. Reset?https://journal-neo.org/2021/12/15/will-fed-crash-global-financial-markets-for-their-great-reset/

Federal Reserve issues FOMC statement, (2022). Implementation Note issued May 4, 2022. https://www.federalreserve.gov/newsevents/pressreleases/monetary20220504a1.htm

Federal Reserve, (May 04, 2022). Plans for Reducing the Size of the Federal Reserve's Balance Sheet.  https://www.federalreserve.gov/newsevents/pressreleases/monetary20220504b.htm

Fung Katherine, June 17, 2022. Economy Is Already Collapsing, Majority of Americans Believe. https://www.newsweek.com/economy-already-collapsing-majority-americans-believe-1716958

https://reosh.ru/valentin-katasonov-o-mirovoj-ekonomike-v-2022-godu-i-ob-ekonomicheskix-prognozax.html

https://russtrat.ru/reports/25-yanvarya-2022-0010-8316

https://www.federalreserve.gov/monetarypolicy/files/fomcprojtabl20211215.pdf

https://www.fondsk.ru/news/2022/06/27/ekonomicheskij- krizis-v-ssha-uzhe-nachalsja-56539.html

https://www.fondsk.ru /news/2022/07/29/uzhe-neskolko-mesjacev- amerikanskuju-ekonomiku-muchaet-nesterpimaja-infljacija-56811.html

IMF, United States of America: Concluding Statement of the 2022 Article IV Mission, June 24, 2022. https://www.imf.org/en/~/link.aspx?_id=9FEC8FF28C484BEE9CF16096EF374780&_z=z

Landsman Stephanie, (Jul 27 2022). Market jump after Fed rate hike is a ‘trap,’ Morgan Stanley’s Mike Wilson warns investors. https://www.cnbc.com/2022/07/27/market-jump-after-fed-hike-is-trap-morgan-stanley-warns-investors-.html

Marte Jonnelle and Matthews Steve, June 23, 2022, Powell Hammers Home ‘Unconditional’ Commitment to Cool Prices. https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-06-23/ powell-hammers-home-unconditional-commitment-to-cool-prices

Nelson Steven, (June 9, 2022). Biden approval sinks to 22% among young adults, 24% among Hispanics: poll. https://nypost.com/2022/06/09/biden-approval-at-22-among-young-adults-24-among-hispanics-poll/

Norresrad F. (2021). Assets of central banks globally 2002-2020. 21 December, 2021. https://www.statista.com/statistics/421201/assets-of-central-banks/#:~:text=The%20total%20assets%20of%20central,U.S.%20dollars%20as%20of%202019

Powel Jerome H., (2022). Restoring Price Stability, March 21, 2022. https://www.federalreserve.gov/newsevents/speech/powell20220321a.htm

Son Hugh, PUBLISHED WED, JUN 1 2022. Jamie Dimon says ‘brace yourself’ for an economic hurricane caused by the Fed and Ukraine war.  https://www.cnbc.com/2022/06/01/jamie- dimon-says-brace-yourself-for-an-economic-hurricane-caused-by-the-fed-and-ukraine-war.html

Summary of Economic Projections, Federal Open Market Committee. (2021).

Weaver Margaret, June 6, 2022. Trump Blasts Biden's Economy as „Recession“: „What They're Doing Is Crazy“. https://www.newsweek.com/trump-blasts-bidens- economy-recession-what-theyre-doing-crazy-1717467

World Bank national accounts data, and OECD National Accounts data files (2019). https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG

Катасонов Валентин, (15.06.2022). Сначала «налог Путина», затем «рецессия Путина»... https://www.fondsk.ru/news/2022/06/15/snachala- nalog-putina-zatem-recessia-putina-56443.html

---